A quen se dedica o Día das Letras Galegas de 2025?

Este 17 de maio, Día das Letras Galegas 2025 estará dedicado, por primeira vez na súa historia, a unha homenaxe colectiva: ás cantareiras e á poesía popular oral. A Real Academia Galega (RAG) escolleu unha candidatura múltiple que recoñece o labor de creación e transmisión cultural desenvolvido por moitas mulleres galegas ao longo dos séculos. Esta decisión pon o foco nunha das expresións máis profundas da identidade galega: a música e a palabra viva do pobo  

 Seis mulleres como símbolo dun legado 

A homenaxe toma corpo en seis figuras representativas: Adolfina e Rosa Casás Rama (Cerceda), Eva Castiñeira (Muxía), e as Pandeireteiras de Mens (Malpica de Bergantiños): Manuela Lema, Teresa García Prieto e Prudencia e Asunción Garrido Ameixenda. Todas elas finadas hai máis dunha década, foron pioneiras na conservación e difusión dunha arte que xermolou no anonimato e na esfera doméstica.

Segundo sinala a proposta da RAG, “a lingua galega continuou viva e vizosa durante séculos, malia as prohibicións e a súa desaparición do espazo oficial, porque o pobo galego a custodiou. En particular as mulleres preservaron a lingua e crearon anonimamente unha poesía popular transmitida nas cantigas"

 Unha cultura que resistiu no rural 

Estas cantareiras e pandeireteiras emerxeron no contexto das rogas, traballos colectivos da sociedade labrega que remataban con música e baile. A pesar do seu papel esencial, a historia ocultou durante décadas a súa contribución, favorecendo a icona do gaiteiro como símbolo único da música tradicional galega.

Nos anos 80, o traballo da musicóloga suíza Dorothé Schubarth e do académico Antón Santamarina, co Cancioneiro popular galego, serviu para poñer nome e voz a moitas destas mulleres. A partir dese momento, comezaron a recuperar o seu lugar na memoria colectiva.

 Da invisibilidade ao recoñecemento  

Casos como o de Eva Castiñeira, primeira pandeireteira en actuar cun grupo folk (Milladoiro, 1981), ou das Pandeireteiras de Mens, que percorreron Europa e América a partir de 1972, ilustran como estas mulleres foron pioneiras sen selo recoñecidas na súa época.

Elas fixeron patente que, ademais dos gaiteiros, cumpría ter en conta as mulleres e o patrimonio oral que representaban. Así o, subliña a obra da musicóloga Beatriz Busto Miramontes.

 Un 17 de maio para dialogar coa modernidade 

A RAG aposta tamén por poñer en diálogo esta tradición co presente, destacando o labor de novas xeracións de artistas como Mercedes Peón, Xabier Díaz, Leilía, Tanxugueiras, Faia Díaz, Caamaño&Ameixeiras ou Fillas de Casandra, que beben desta fonte para renovar a música galega.

O Día das Letras Galegas 2025, vinte e sete anos despois de estar dedicado aos trobadores medievais da ría de Vigo, será o segundo con carácter colectivo. Desta vez, recoñecendo un legado que “segue a deixar pegada nas novas xeracións” e que foi durante séculos transmitido "das avoas ás netas, das nais ás fillas, dunhas veciñas a outras”.